1931ko apirilaren 14an Bigarren Errepublika aldarrikatu zen, Estatuko herriek demokratizazio-prozesu bati ekiteko eta klase herrikoiak bizitza zibilean eta politikoan erabat sartzeko borondatea erakutsi zuten udal-hauteskundeen ondoren, aldaketa sozialak sustatzeko. Sufragioaren benetako unibertsalizazioa, nazio aniztasunaren aitorpenaren hasiera edo, bere mugak gorabehera, gerren arteko konstituzionalismoa eragin zuen Karta Magna dira, besteak beste, Donostiako Itunak lagundu zuen aldi berriko elementurik aipagarrienak.
Donostiako Ituna erregimen monarkikoaren eta diktaduraren aurka zeuden indar errepublikar gehienen agenda bateratua izan zen. Prozesuan ezkerreko zati bat, erakunde sozialak eta sindikatuak batuta, erregimen elitistaren aurka, erabat desorekatua eta aldarrikapen nazional eta sozial guztien etsaia. Aliantza hori bloke sozial eta politiko bat ezartzea lortu zuen. Bloke horrek, preso politiko eta iheslarien eskubide zibilak aldarrikatzen zituen, eta aldi berean, erreforma-programa bat eskaintzen zuen, besteak beste, Estatu espainiarreko gai nazionalaren irekierak eta konponbideak jasotzen zituena. Horrela, erregimenaren krisi ekonomiko eta politikoak norabide iberikoaren aldaketa espero zuen, kapitalismoaren eta monarkiaren autoritarismoaren hondoratzearen ordez. Gure ustez, Donostiako itun berri batek aurrekotik harago joan beharko luke, eta krisiaren eta Estatuaren autoritarismoaren aurkako programa sozial bat eskaini beharko luke.
Agenda errepublikar eta herrikoi berri baterantz
Bigarren Errepublika aldarrikatu zenetik 90 urte igaro dira eta uste dugu merezi duela une honetako krisi handien aurrean diagnostikoak partekatzen dituzten hainbat sektore sozial eta politikoen batasun borondate hori berreraikitzea. Krisi klimatikoa, zentralismoaren krisia eta krisi ekonomiko eta sozialak agerian uzten dute gainbehera moral argiko erregimen eta Estatu baten aurrean gaudela. Monarkiaren iruzur fiskalak eta errege emerituaren ihesak maila sakonagoan erakusten dute erregimenaren ahulezia. Duela hamar urte alderdi bitasunaren gainbehera hasi zen, PP eta PSOEren ustelkeriak leherrarazi zuena, baina orain Estatu buruzagitzaren iruzurrek oligarkiaren ustelkeria kontzentratzen dute.
Hala ere, gaur egun ez dago erregimenaren gainbeherari aurre egitea ahalbidetzen duen aliantzarik, nahiz eta ildo horretan etorkizun handiko saiakerak egon. Hala ere, zentrotik eta aldirietatik erregimenaren aurka dauden indar guztiak batu behar dira. Aliantza horrek, indar politiko guztiak integratzeaz gain, alderdi sozialek eta sindikalek bat egitea eskatzen du, herri-indarra izateko. Zentzu horretan, autogobernu osorako eta autodeterminazio osorako desio guztiak barne hartzen ditu; hasi nazio periferikoetatik eta hustutako Espainiaraino. Amnistia, autodeterminazioa, oinarrizko errenta eta Green New Deal bat, trantsizio ekosozial eta feminista bat bezala pentsatua, hazkunde ekonomikoaren fetitxismoarekin bateraezina, bloke errepublikar batentzako estrategia bat eraiki beharko lukeen borrokarako agenda komun baterako ardatzetako batzuk dira. Kontua da sektore eta mugimendu desberdinen artean partekatutako estrategia bat eraikitzea, borroka ekologistak, feministak, nazionalak eta sozialak beste aukera batean uztartzeko.
Estrategia konfederalista eta demokratikoa
Zentralismoak alderdi ekonomikoak, politikoak, kulturalak eta ekologikoak ditu, eta horregatik da arazo Espainiako biztanle guztientzat. Zentralismoa bidegabekeria da nazio periferikoentzat, lurralde «hustuentzat» eta autogobernu handiagoa nahi duten udalerrientzat. Zentralismoa hain da problematikoa, boterearen eta aberastasunaren metaketan datzalako, jendeari bere zereginei buruz modu subiranoan erabakitzea eragozten diona. Politikaren judizializazioak eta Estatuaren autoritarismoak egitura zentralista hori areagotu besterik ez dute egin. Horregatik, Donostiako Itun berri batek zentralismoaren alternatiba oso bat izan behar du. Horrek esan nahi du herritarrek parte hartzeko duten eskubidea erreferendum eta herri-ekimen legegileen bidez jorratu behar dela, bai eta kargu politikoen kontrola eta errebokazioa ere. Botere judiziala demokratizatzeko proposamena egiteaz gain, botere judiziala hautatzeko sistemaren erreforma planteatuko duena, botere hori herri-kontrol orotatik isolatutako botere bihur ez dadin eta prozesu politikoan esku hartzeko bokazio etengabea izan dezan. Erabakitzeko eskubideari edo Estatuko etxebizitza-lege bati buruzko erreferenduma dira herritarren borondateei ahotsa emateko adibideetako batzuk, gure herrien arteko itun berri bat posible egiteko. Estatuaren egitura aldatu eta gizartearen eraldaketa ahalbidetuko duen itun demokratikoa. Hau da, eskubide eta askatasun guztiak aitortuko dituen formulazio konfederal eta demokratiko baterantz.
Gainera, ezinbestekoa da ordezkaritza-sistema kapitalistaren parte-hartze politikoaren logikak gainditzea eta parte-hartze hori hauteskunde-partaidetzara edo, are gehiago, erreferendum zehatzetara ez murriztea. Herritarrek beren eguneroko erabaki soziopolitikoak hartzen aktiboki parte hartzeko aukera izan behar dute, eta errepublika hitza letra guztiekin praktikan jarri behar dute, gauza publiko gisa.
Kontratu sozial berri bat COVIDen krisiaren aurka
Krisi ekonomiko bortitza hasi eta urtebetera – Munduko PIB 4,9% beherakadarekin, garapen bidean dauden herrialdeetako 250 milioi pertsona pobrezia-arriskuan eroriz, eta AEBetako 651 milioidunek ondare garbia 30% handitu dute –, agerian geratu da gure sozietateek, ezagutzen ditugun moduan, ezingo dutela existitzen jarraitu baldintza kapitalistetan. Beharrezkoa da gizarte-hondoratze sistemiko horri aurre egitea, desberdintasuna, merkaturatzea eta arlo publiko guztiaren azpifinantzaketa eragiten ari baita. Eta pandemia, bere gogortasun guztiarekin, aitzakia bat izan da gutxi batzuentzat, gehiengoak, eta batez ere emakume langileak, desjabetzearen bidez gehiago metatzeko. Ongizate Estatuaren desegite neoliberalaren prozesuak funtzio publikoak estaltzen dituen erreprodukzio sozialaren alderdi asko pribatizatu nahi ditu. Krisi berri honetan estatuko zaintza-zerbitzuen hornidura murrizten bada, are gehiago behartuko dira emakumeak adineko pertsonez, txikiez eta gaixoez arduratzera, etxekotasuna eta pobreziaren feminizazioa indartuz.
Egoera oso larria da Estatu espainiarrean, pandemiaren aurretik ere bagenuen oligarkiaren boterea handitu egin zela. 2019an, krisi ekonomikoa hasi zenean, 11.000 milioik koipeztatu zuten estamentu pribilegiatu hori; izan ere, estamentu horretako 23 pertsona aberatsenek 16 handitu zituzten aberastasunak, lehen berrogeialdian soilik, Forbes aldizkariaren arabera.
Aberastasunaren azken urteotako kontzentrazio ikusgarria kontrajartzen da bizitzaren kostuaren garestitzearekin eta, zehazki, etxebizitzaren alokairuaren garestitzearekin. Beraz, etxebizitzarako eskubidea bermatzeko, gutxienekoen programa bat behar da, besteak beste, alokairuak arautzeko Estatuko lege bat. Eskubideak bermatu behar dira, eta, aldi berean, zerga-bilketan pentsatu behar da, modu politikoan eta, batez ere, errepublikanoan. Hau da, aberastasun handien tributazioan pentsatuz, lurralde, familia eta enpresa jakin batzuek sustatzen duten iruzur fiskalarekin amaitzea. Ogasuneko Teknikarien sindikatuak dagoeneko salatu du 76 murriztu dela iruzur fiskalaren delituen ikerketa; izan ere, finantza krimena 91.600 milioi euroko lapurreta da altxor osoarentzat eta 31.800 milioi eurokoa Gizarte Segurantzarentzat.
Errepublikaren politika bat da bloke politiko eta sozial bat eraikitzea familia handiei zerga-iruzurra ordainarazteko; monarkiatik hasi eta IBEX35eraino. Inor ezin da besteen gainetik egon. «Erregetzak errealitateari amore eman behar dio», esan zuen Sanchez Guerrak berak.
Donostiako Itun berri batek, beraz, erregimenarekin haustea nahi duten indar sozial eta politiko aktiboen parte-hartze aktiboa eskatzen du, zentzu demokratiko eta herrikoian. Hori dela eta, hurrengo aldizkariek adierazpen hau sustatzen dugu, herri-klase guztiei protagonismoa emango dien aldaketarako itun estrategiko berri bat formulatzeko.
Manifestua sinatzen duten bitartekoak: A Xanela, Nortes, Sin Permiso, :Sobiranies, Debats pel Demà, Agón, la Realitat, Maig, Viento Sur eta Arada